SIMBOLIKA BISERA

''1. Lunarni simbol koji se veže uz vodu i ženu. Istraživanja Mirče Elijade i mnogih drugih etnologa pokazala su da su značenja bisera izrazito nepromenljiva i univerzalna.

Bilo da je nastao iz voda ili iz meseca ili da je nađen u školjci, biser predstavlja princip Jin: on je bitni simbol stvaralačkog ženskog. Od polnog simbolizma školjke dobija svu svoju otpornost; zbog sličnosti sa fetusom pridaju mu se sposobnosti razmnožavanja i porađanja; iz trostrukog simbolizma mesec-voda-žena proizlaze sva magična svojstva bisera: lekovita, ženska, pogrebna. Biser je u Indiji panaceja: dobar je protiv krvarenja, žutice, slaboumnosti, trovanja, bolesti očiju, sušice, itd.

U evropskoj medicini upotrebljavao se u lečenju potištenosti, padavice, slaboumnosti...

Na Istoku prednost imaju njegova afrodizijačka, plodotvorna i talismanska svojstva. Stavljen u grob regeneriše mrtvaca uključuje ga u savršeno cikličan kosmički ritam koji, kao kod mesečevih mena, pretpostavlja rođenje, život, smrt, novo rođenje.

U modernoj indijskoj medicini prah od bisera upotrebljava se za okrepljenje i kao afrodizijak.

Kod Grka je biser bio amblem ljubavi i braka.

U nekim krajevima Indije biserima se napune usta mrtvaca; takav običaj postoji i u Borneu. Striter piše da američki Indijanci na Floridi ukrašavaju biserima grobove kraljeva, kao Egipćani u Kleopatrino vreme. Vojnici španskog moreplovca Sotoa otkrili su u jednom od velikih hramova drvene kovčege sa balzamovanim mrtvacima kraj kojih su se nalazile korpice pune bisera. Slični običaji su opisani u Virdžiniji i Meksiku.

Upotreba veštačkih bisera prikriva isti simbolizam. Madlen Kolani navodi da u Laosu prilikom žrtvovanja i pogrebnih obreda mrtvace opremaju biserima. Utisnu ih u prirodne otvore leša. Danas se mrtvaci pokopavaju sa pojasevima, kapama i odećom ukrašenim biserima.

U kineskoj medicini se upotrebljavao samo neprobušen, devičanski biser, za koji se smatralo da leči sve bolesti očiju. Takva se svojstva pridaju biseru u arapskoj medicini.

2. Sa hrišćanima i gnosticima simbolizam bisera se obogaćuje i usložnjava, ali se ipak ne udaljava od osnovne orijentacije.

Sveti Efraim služi se starim mitom da bi objasnio bezgrešno začeće i Hristovo duhovno rođenje u vatrenom krštenju. Origen preuzima identifikaciju Hrista sa biserom. Mnogi se autori povode za njim.

U poznatom gnostičkom spisu Tomina dela, traganje za biserom je simbol za duhovnu dramu čovekovog pada i otkupljenja. I konačno, biser znači tajnu transcendentnog koje je postalo vidljivo, objavu Boga u Kosmosu.

3. Biser ima ulogu mističkog centra. On je simbol sublimacije instinkata, oduhovljenja materije, preobražaje elemenata, blistavog završetka razvoja. Liči na Platonovog sferičnog čoveka, sliku idealnog savršenstva početka i završetka čoveka. Musliman zamišlja izabranika u raju zatvorenog u biser zajedno sa svojom huljom. Biser je obeležje anđeoskog savršenstva, ali savršentsva koje nije dato, nego stečeno transmutacijom.

4. Biser je redak, čist i dragocen. Čist je zato što se smatra da nema nedostataka, jer je beo, jer ga ne može pokvariti ni to što je bio u blatnjavoj vodi ili gruboj školjci. Kao dragocen, slika je carstva nebeskog (Matej, 13, 45-46). Taj biser, koji možemo dobiti kad prodamo sve što imamo, je duhovna svetlost u srcu, božanska vizija, uči Dijadoh iz Fotikeje. Ovde se pridružujemo pojmu bisera skrivenog u školjci: kao i do istine ili spoznaje, do njega se može doći samo uz napor. Za Šabestarija biser je znanje srca: kad gnostik nađe biser, njegov životni zadatak je ispunjen. Istočni kraljević iz Tominih dela traga za biserom kao Parsifal za Gralom. Kad se jednom stekne, taj se biser ne sme baciti pred svinje (Matej 7, 6): znanje ne treba nepromišljeno prenositi onima koji ga nisu dostojni.

5. Biser se, prema legendi, rađa kad bljesne munja, ili kad kap rose padne u školjku: on je uvek trag nebeskog delovanja i embrion telesnog ili duhovnog rođenja, kao bindu u školjci, Afrodita-biser u svojoj školjci. U persijskim mitovima biser se povezuje sa prvobitnom objavom. Biser u svojoj školjci jest kao duh u tami. Ostriga sa biserom se u različitim krajevima upoređuje neposrednije sa ženskim polnim organom.

Pošto je prirodno udružen sa elementom vodom – zmajevi ga čuvaju na dnu bezdana – biser je povezan i sa Mesecom. U Atarvavedi biser se naziva kći Some, koja je Mesec i napitak besmrtnosti. U drevnoj Kini, naporedo sa mesečevim menama, opaža se mutacija bisera – i vodenih životinja. Svetlucavi biseri, tamnocrveni rubini, dobijaju sjaj od meseca; štitili su od vatre. Oni su, međutim, ujedno vatra i voda, slika duha koji se rađa u materiji.

Vedski biser, kći Some, produžuje život. U Kini je biser simbol besmrtnosti. Odeća ukrašena biserima, ili biseri utisnuti u otvore mrtvog tela, sprečavaju, kao žad ili zlato, njegovo raspadanje. Treba spomenuti da biser nastaje kao i žad, pa su im moći i upotreba jednake.

6. Nanizani biseri imaju slično značenje. To je brojanica, sutratma, lanac svetova koje prožima i povezuje Atma, Opšti duh. Ogrlica od bisera je simbol, prema tome, kosmičkog jedinstva mnogostrukog, spoja razdvojenih elemenata bića u jedinstvu osobe, duhovne povezanosti dva ili više bića; raskinuta ogrlica je slika dezintegrisane osobe, poremećenog sveta, narušenog jedinstva.

7. Sa sociološkog stanovišta, i u istoriji religija posebno je bogata simbolička vrednost bisera u Iranu.

Prema jednoj legendi, koju je preuzeo Saadi (persijski pesnik iz XIII veka) u Bustanu, biser je kaplja kiše koja je pala sa neba u školjku koja je izašla na površinu mora i malo se otvorila da je primi. Ta kaplja vode, nebesko seme, postaje biser. Videti takođe Matnavî Džalal-od-Din Rumija, Sekandar nâma Nizamija, te Hafr Paikar (Sedam Princeza).

Ta legenda potiče iz persijskog folklora i česta je tema u književnosti. Navodi se i jedan prorokov hadit: Bog ima sluge koji se mogu uporediti sa kišom; kad padne na dobru zemlju, rađa se žito, kad padne na more, rađaju se biseri.

Netaknuti biser smatra se simbolom nevinosti u folklornim delima i u persijskoj književnosti, zatim u spisima sekte Ahl-i-Haqq (Vernici istine) i uopšte kod Kurda; izraz probiti biser nevinosti znači da je brak konzumiran.

Ta sekta se poziva na taj simbol i na drugom nivou: sve majke Božjih inkarnacija su nevine i njihovo ime je Ramz-bar, tj. Tajna okeana.

Prema kosmogoniji te sekte ...u početku nije bio u životu nijedan stvor osim najviše, jedinstvene, žive i divne Istine. Pebivala je u biseru i Bit joj je bila sakrivena. Biser je bio u školjci, a školjka je bila u moru i sve su pokrivali morski talasi.

Nizami u jednoj pesmi iz Sekandar nâma govori o Aleksandrovom začeću kao o nastanku kraljevskog bisera u školjci koju je oplodila prolećna kiša.

Ponekad se porodična loza upoređuje sa nizom pravilno raspoređenih bisera, durr-i manzűm. Takva slika se upotrebljava i za reči u stihu. U persijskoj književnosti biser je lepa misao, ne samo zato što je lepa, nego i zato što je proizvod stvaralačkog duha autora. Kaže se, na primer, lepa misao, lepša od retkog bisera. Prosipati sjajne bisere sa usana od ahata znači govoriti blistave misli.

Nizati bisere znači sastavljati stihove.

8. Biser je za mistike simbol nadahnuća i duhovnog rođenja. Poznata je Himna biseru iz Tominih dela. Mistik neprestano nastoji da dostigne svoj ideal ili svoj cilj, biser ideala. Traganje za biserom traganje je za najuzvišenijom Biti skrivenom u Sebi. Arhetipska slika bisera evocira nešto čisto, skriveno, zakopano u dubinama i teško dokučivo. Biser znači Koran, znanje, dete. Ako neko sanja da probija biser, njegovom zaslugom dobrobiti znanja širiće se po svetu. Hafez govori o biseru koji školjka vremena i prostora ne može sadržavati. Hariri veliča biser mističnog Puta koji čuva školjka kanonskog Zakona.

9. Na Istoku, naročito u Persiji, biser uopšteno govoreći ima plemenito obeležje koje proizlazi iz njegove svetlosti. Zato biser ukrašava krunu kraljeva. Tragove tog obeležja nalazimo i u nakitu od bisera, posebno naušnicama, ukrašenim retkim i dragocenim biserima: nešto od te svete plemenitosti prenosi se na onoga ko ih nosi.

U istočnjačkoj simbolici snova biser zadržava svoja posebna obeležja i tumači se najčešće kao dete ili kao žena i ljubavnica. Osim toga, može se raditi o znanju i bogatstvu.''

Chevalier - A.Gheerbrant, REČNIK SIMBOLA

Priredila: Nadica Janić